YJ TE SHUAR

Prof. ABAS ERMENJI

Megjithëse heronjtë e luftës dhe flamurtarët e idevet mbeten gjithmonë të gjallë në historinë e popujvet, kjo e gjorë njerëzi është e mbytur nga hallet e ditës, qe s'e lënë të shikojë me tutje. Po herë pas here, në përvjetorin e vdekjes, kujtimi i heroit a i flamurtarit heth një flakë më të fortë, si ca yj periodikë që fshihen e duken prapë kohë pas kohe, plot me zjarr xixëllonjës. Populli shqiptar, më 12 të këtij Gushti, pret, për të gjashtën herë, kthimin kujtimor të tre yjve të shuar : Skënder Muço, Izeir Ismaili dhe Zako Mezini.

Ushtarë të lavdishëm të Shqipërisë dhe antarë të Ballit Kombëtar, të tre këta burra, që kishin qënë lulja e djalërisë vlonjate, shkuanë si vetëtimë e përgjaktë në një nga netët më të zeza e më të shëmtuara të historisë shqiptare, që është viti 1944. Të gjyrmuar prej trathëtarëvet vendas, u-kapën tinës prej Gjermanëvet, afër Vlorës, dhe u-vranë në Bubullimë, midis Fjerit e Lushnjës, më 12 të Gushtit. Me vdekjen e tyre vulosnë edhe njëherë idenë e Hysni Lepenicës, idenë e Nano Gjonit e të mijra Dëshmorëve të tjerë, bënë ashtu si i ka hije Vlorës së Ismail Qemalit, Vlorës së Selam Musajt.

Skënder Muçua ish antar i Komitetit Qëndror të Ballit Kombëtar. "S'm'a merr mendja të kthehem prapë i gjallë, por me gjithë këtë, puna duhet bërë, qoftë edhe me rrezik jete" tha, kur u-nis për n'atë krahinë të Vlorës. Dhe pastaj s'e pamë më. Ish i bukur, i qeshur e gojë-ëmbël, dhe duheshin raste t'a kuptonje që, prapa shprehjes delikate të fytyrës së tij, fshihej një shpirt aqë i fortë. Këto raste vinin kur Skënderi prekej në dashurinë e atdheut : atëhere fjalë e tij rrithte e kulluar, por e rreptë si ujët e shkëmbit, dhe sytë i xixëllonin si hekuri në zjarr. Ose kur duhej treguar ushtar i Shqipërisë : atëhere s'mendonte se kish gruanë pa bukë, a linte fëmijët udhëvet, llogari të vogla që bëjnë zakonisht shpirtrat e dobët, por "i hidhej topit nga gryka" me zemërimin e një tigri. Skënder Muçua ish nga udhëheqësit e lëvizjes kombëtare kundër pushtimit të huaj. Kish qënë hedhur në luftën politike edhe më përpara, kur ish fare i ri, për t'i sjellë popullit liritë demokratike dhe një drejtësi shoqërore më të lartë. Ish nga të parët që e kuptoi natyrën tiranike të lëvizjes komuniste, dhe mendoi se ajo lubi duhej shtypur me armë.

Yzeir Ismaili ish i urtë e i matur në fjalë, siç i ka hije një edukonjësi, por shkëmb i patundur në vendimet e tij, sidomos kur këto lidheshin me detyrat ndaj atdheut.

Zako Mezini ish më i riu nga të tre. Ish djalë i gjatë e i gjallë, me sy të ndritur e flokë të zes.

Tri shtylla të fisëshme për tempullin t'onë të Lirisë.

Armiqtë dhe trathëtarët kujtojnë se duke vrarë ca njerëz ose duke prerë ca gjendrra të një lëvizjeje si kjo e jona, munt t'a shtypin a t'a shuajnë fare. Nuk mendojnë se me atë mënyrë e forcojnë më shumë. Pse sa më fort njerëz të vrasin prej një lëvizjeje që i ka rrënjët në popull, aq më shumë mbjellin dhëmbë dragoi kundër vehtes së tyre. Se me vrasje e presje munt të shuhet ndonjë komplot klikash, që s'lë pas as bisht as krye, por jo lëvizjet që frymëzohen prej një ideali, lëvizjet që lindin nga histori e së shkuarës për t'i dhënë fytyrë historisë s'arthme. Lëvizjet e tilla s'i shuan dot plumbi as litari.

Atje ku bie gjaku i tre burrave si Skënder Muço, Yzeir Ismaili e Zako Mezini, hidhen nga prehri i mëmavet tridhjetë, treqint, tremijë të tjerë, të shkathët e të rreptë si zoqtë e shqipes, që kanë një dritë përpara : Idenë e atyre që shkuan ; që kanë një detyrë për të përmbushur : qëllimin e atyre që u-vranë. Të mos kujtojë njeri se një gjak i pastër si ky i djemvet t'anë, si ky i burravet t'anë, rrjeth kot. Ai vadit rrënjët e pemës Shqiptare për në t'arthmen. Dhe do të vijë shpejt dita kur kjo pemë e shenjtë të hapi degët madhështore plot me lule të bardha, ashtu si ka qënë i bardhë edhe qëllimi i Dëshmorëvet.

Dihet se, në mungesë të një morali politik, punët e njerëzvet kanë rrjedhur në mënyrë t'atillë që, gjer tani, s'ka ardhur asnjë liri, s'është ngritur asnjë monument i math në historinë e popujvet pa marrë pagëzimin e gjakut.

Aqë më pak munt të vinte pa gjak liri e Shqipërisë. Popujt që bëhen top rrecke nëpër këmbët e kujdoj, popujt që s'janë të zotët të vdesin duke mprojtur nderin e tyre, për të fituar lirinë e tyre, s'meritojnë as të rrojnë. Këtë porosi të madhe na e la Gjergj Kastrioti, na e lëshoi si kushtrim Lidhja e Prizrendit, e përsëriti si jehonë brezi i Rilindjes, dhe Balli Kombëtar do t'a ndjeki gjer në funt, gjersa Shqipëria të mbetet e Shqiptarëvet dhe vetëm për Shqiptarët.

Gazeta FLAMURI, korrik-gusht 1950

© Abas Ermenji